ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 14، شماره 12، اسفند 1400 ، شماره پی در پی 70

بررسی سبک گفتگو در شعر انوری

صفحه (1 - 17)
سیده سمیرا سید خشکبیجاری (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : تیر 1399
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : مهر 1399

چکیده

زمینه و هدف: گفتگو و مناظره از شگردهای طرح بیان اندیشه در بین شاعران و نویسندگان بشمار میرود. در این نوشتار به بررسی گفتگوهای اشعار انوری (سی شعر: بیست وهشت قطعه و دو قصیده) پرداخته میشود. کمیت این گفتگوها دربرابر اشعار دیگر انوری بسیار کم است، اما بااینحال مناظره های قابل توجهی هستند.

روش مطالعه: شیوه گردآوری اطلاعات در این مقاله کتابخانه ای و تجزیه و تحلیل داده ها براساس شیوه تحلیل محتوا و از نوع کیفی است. در این مقاله تمام گفتگوهای انوری ازلحاظ قالب‌، موضوع، هدف، محتوا، نوع، ساختار، لحن و طرفین گفتگو بررسی شده ‌است. در گزینشها، در چند مورد تنها به ابیات دارای گفتگو پرداخته شده و مدار تحقیق بر تعداد ابیات دارای گفتگو است، نه ابیات کل شعر؛ اما در گفتگوهایی که در قالب قطعه هستند، معمولاً گفتگو در کل شعر لحاظ شده ‌است.

یافته ها: در بیشتر این گفتگوها، یکی از طرفین، انسان و گاه خود انوری است؛ در آن دسته گفتگوها که انوری یکی از طرفین است، معمولاً خودش پیروز میدان مناظره میشود. در میان این سی شعر، موضوع حدود شانزده گفتگو، اخلاقی ـ اجتماعی و سایر موارد (چهارده مورد) یا به قصد مدح سروده شده، یا گله و شکایت شاعر از روزگار، مفاخره، هزل و مطایبه و یا هجو است که ازلحاظ نوع ادبی غنایی محسوب میشود.

نتیجه گیری: چند مناظره اصیل انوری درخور اعتناست و مورد اقبال شاعران پس از او قرار گرفته و ماندگار شده است.

کلمات کلیدی
مناظره , انوری , گفتگو , قطعه , شعر , قرن ششم

• قرآن کریم
• ارتباط کلامی در شعر کهن فارسی، شریف‌نسب، مریم (1390)، کهن‌نامه، (2) 2، صص 71-88.
• انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی، رستگار فسایی، منصور (1385)، چاپ پنجم، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
• انواع ادبی، شمیسا، سیروس (1389)، ویرایش چهارم، چاپ چهارم، تهران: میترا.
• بارقه‌هایی از سبک مناظره در ادبیات فارسی ایران (نظم)، ذاکری، احمد و صمصامی، مریم (1390)، سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی، (2) 4، صص 91-110.
• بدیع از دیدگاه زیبایی‌شناسی، وحیدیان کامیار، تقی (1383)، تهران: سمت.
• بررسی ساختار و محتوای مناظره‌های پروین اعتصامی، سیدالماسی، پروین (1389)، کرمانشاه: انتشارات دانشگاه رازی.
• چشمۀ روشن، یوسفی، غلامحسین (1379)، (دیداری با شاعران)، چاپ نهم، تهران: علمی.
• دانشنامۀ ادب فارسی، انوشه، حسن و همکاران، (1381)، ج 2، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
• دربارۀ دیالوگ، بوهم، دیوید (1381)، گردآوری و تدوین لی نیکول، ترجمۀ محمدعلی حسین‌نژاد، تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی مرکز بین‌المللی گفتگوی تمدنها.
• دیوان اشعار، انوری، اوحدالدین محمد (1340)، به اهتمام محمدتقی مدرس رضوی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
• زبان حال در عرفان و ادبیات پارسی، پورجوادی، نصرالله (1385)، تهران: هرمس.
• شعر و ادب فارسی، مؤتمن، زین‌العابدین (1364)، چاپ دوم، تهران: زرین.
• عروسان سخن، اسفندیارپور، هوشمند، (1383)، تهران: فردوس.
• فرهنگ بلاغی و ادبی، رادفر، ابوالقاسم (1368) ج 1، تهران: اطلاعات.
• فنون بلاغت و صناعات ادبی، همایی، جلال‌الدین (1391)، چاپ سی‌ویکم، تهران: هما.
• قطوف الربیع فی صنوف‌البدیع، قریب گرکانی، محمدحسین (1389)، به کوشش مرتضی قاسمی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
• مفردات، راغب اصفهانی (1389)، ج5، ترجمۀ حسین خداپرست، قم: نوید اسلام.
• مکالمۀ شب و روز، ایران‌زاده، نعمت‌الله، (1388)، فصلنامۀ دانش، مرکز تحقیقات فارسی ایران وپاکستان، اسلام‌آباد، شمارۀ 9، ص9.
• مناظره و سیر آن در ادب فارسی از آغاز تا روزگار ما، شاهینی، حبیبه (1379)، پایان نامۀ کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد تهران مرکز، ص10.
• واژه‌نامۀ هنر شاعری، میرصادقی (ذوالقدر)، میمنت (1388)، ویراست سوم، چاپ چهارم، تهران: کتاب مهناز.
• هنر مناظره در غزل سعدی، نظری، نجمه (1396)، سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی، (3) 10، صص 281-296.